Stare powiedzenie mówi, że „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Ale czy można zapobiegać chorobom nowotworowym? Czym jest profilaktyka raka? Na czym polega?

Pod pojęciem profilaktyki nowotworowej kryją się trzy obszary związane z ochroną zdrowia. To:

  • profilaktyka pierwotna,
  • profilaktyka wtórna,
  • prewencja trzeciorzędowa.

Zdaniem ekspertów najważniejszą rolę w zapobieganiu chorobie nowotworowej odgrywa profilaktyka pierwotna, której celem jest podejmowanie kompleksowych działań u osób zdrowych. Na profilaktykę pierwotną składają się:

  • działania mające na celu upowszechnianie wiedzy dotyczącej onkologii,
  • promocja tzw. czujności onkologicznej,
  • propagowanie prozdrowotnych zachowań i zdrowego stylu życia.

Najważniejsze zasady profilaktyki nowotworowej

W przypadku chorób nowotworowych niemożliwym jest wskazanie jednego czynnika odpowiedzialnego za zachorowanie. Najczęściej jest to grupa czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania. To czynniki związane z nałogami, standardem i stylem życia, wykonywanym zawodem, zachowaniami seksualnymi, a nawet formą spędzania wolnego czasu.

Większość z nas skupia uwagę na obciążeniach rodzinnych i uwarunkowaniach genetycznych. Tymczasem zdaniem ekspertów, blisko 70% nowotworów złośliwych to pochodne działania szkodliwych czynników związanych z prowadzonym stylem życia, dietą i otaczającym nas środowiskiem, a nie genami. Dlatego też profilaktykę nowotworową warto promować nie tylko wśród dorosłych, ale również dzieci. Znajomość czynników rakotwórczych daje szanse na ich unikanie w dorosłym życiu, a tym samym obniżenie ryzyka zachorowania.

Główne czynniki rakotwórcze

Wśród głównych czynników rakotwórczych odpowiedzialnych za zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy specjaliści wymieniają:

  • palenie tytoniu,
  • dietę i sposób odżywiania,
  • czynniki zawodowe,
  • rozrywkowe zachowania seksualne,
  • dzietność,
  • naużywanie alkoholu,
  • zanieczyszczenie środowiska.

Coraz częściej mówi się również o nadwadze i otyłości jako czynnikach sprzyjających zachorowaniu na raka, a obok nich wymienia siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej.

Otyłość, nadwaga i aktywność fizyczna w profilaktyce nowotworowej

Według danych American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention osoby otyłe i z nadwagą są bardziej narażone na zachorowanie na niektóre typy raka. Wskazuje się tutaj m.in. raka pęcherzyka żółciowego, raka endometrium, raka jelita grubego czy raka piersi.

Profilaktyka nowotworowa opiera się w tym kontekście na:

  • zmianie nawyków żywieniowych, a więc ograniczenie ilości spożywanych tłuszczów i węglowodanów na rzecz warzyw i owoców,
  • zwiększeniu aktywności fizycznej, która powinna pomóc nie tylko w redukcji masy ciała, ale sama w sobie jest czynnikiem zmniejszającym ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory (podobno nawet o 25% w porównaniu z osobami mało aktywnymi i prowadzącymi siedzący tryb życia).

Skrining onkologiczny

Ważnym elementem profilaktyki jest badanie osób bez objawów choroby w celu wczesnego wykrycia nowotworu. Głównym zadaniem badań skriningowych jest obniżenie śmiertelności z powodu danego nowotworu w odpowiednio dobranej populacji. W Polsce bezpłatne badania przesiewowe wykonuje się w kierunku raka piersi, raka jelita grubego oraz raka szyjki macicy.