Rak in situ (carcinoma in situ) to bardzo wczesna postać nowotworu złośliwego, który rozwija się w komórkach nabłonka – warstwy pokrywającej powierzchnię narządów i tkanek – ale nie przekracza tzw. błony podstawnej. Oznacza to, że zmiany nowotworowe są ograniczone do jednej warstwy komórek i nie naciekają na sąsiednie tkanki. Z tego względu rak w miejscu nie daje przerzutów i często nie wywołuje objawów, co czyni go trudnym do wykrycia bez regularnych badań przesiewowych.
Chociaż rak przedinwazyjny nie jest jeszcze nowotworem złośliwym w pełnym znaczeniu tego słowa, to jednak traktowany jest jako stan przednowotworowy wysokiego ryzyka. W niektórych przypadkach, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie usunięty lub leczony, może przekształcić się w inwazyjny rak złośliwy i zacząć się rozprzestrzeniać.
Carcinoma in situ a rak naciekający
Podstawowa różnica między carcinoma in situ (w miejscu) a rakiem naciekającym (inwazyjnym) polega na stopniu zaawansowania procesu nowotworowego oraz zachowaniu komórek nowotworowych względem otaczających tkanek.
Carcinoma in situ jest nowotworem znajdującym się w najwcześniejszym stadium rozwoju. Zmiana ogranicza się wyłącznie do warstwy nabłonkowej, czyli powierzchniowej warstwy komórek wyściełającej dany narząd.
W przypadku raka naciekającego komórki nowotworowe przekroczyły błonę podstawną, co oznacza, że zaczęły naciekać okoliczne tkanki. W takim przypadku:
- komórki nowotworowe mogą wnikać do naczyń krwionośnych i limfatycznych, co stwarza ryzyko przerzutów do węzłów chłonnych i narządów odległych,
- leczenie wymaga połączenia różnych metod (chirurgia, radioterapia, chemioterapia, immunoterapia).
Gdzie najczęściej występuje rak przedinwazyjny?
Rak przedinwazyjny może się rozwinąć w wielu miejscach. W praktyce klinicznej najczęściej diagnozuje się raka in situ w obrębie narządów, które można stosunkowo łatwo objąć badaniami przesiewowymi, co pozwala na wczesne wykrycie zmian i wdrożenie leczenia. Najczęstsze lokalizacje, w których może wystąpić carcinoma in situ obejmują:
- szyjkę macicy,
- piersi (dotyczy komórek wyściełających przewody mleczne w piersi),
- skórę (objawia się jako płaska, łuszcząca się zmiana skórna o nieregularnych brzegach),
- pęcherz moczowy (zmiana obejmuje nabłonek wyściełający pęcherz moczowy),
- jamę ustną i gardło,
- jelito grube.
Choć termin „rak in situ” rzadziej bywa używany w kontekście jelita grubego, zmiany w nabłonku gruczołowym w postaci gruczolaków z dysplazją wysokiego stopnia są traktowane jako potencjalnie przedinwazyjne. Usuwanie takich zmian podczas kolonoskopii ma na celu zapobieganie rozwojowi raka jelita grubego.
Rak in situ a profilaktyka i badania przesiewowe
Zmiany przedinwazyjne zazwyczaj nie powodują objawów klinicznych, dlatego są trudne do wykrycia bez odpowiedniej diagnostyki. Właśnie dlatego profilaktyka i badania przesiewowe odgrywają fundamentalną rolę w zapobieganiu rozwojowi nowotworów złośliwych.
Rak in situ może zachowywać postać łagodną przez dłuższy czas, ale jeśli nie zostanie wykryty i usunięty może też przekształcić się w nowotwór naciekający. Oznacza to, że im wcześniej zostanie zdiagnozowany, tym większą mamy szansę na całkowite wyleczenie bez konieczności stosowania agresywnej terapii onkologicznej. Regularne kontrole medyczne i zdrowy styl życia to najlepsza forma ochrony przed rozwojem nowotworów – także tych w najwcześniejszym stadium.
