Rak urotelialny to najczęstszy nowotwór złośliwy dróg moczowych. W ponad 90% przypadków lokalizuje się w pęcherzu moczowym, stąd jego nazwa – rak urotelialny pęcherza moczowego. Choroba rozwija się w komórkach urotelium – nabłonka wyściełającego wnętrze pęcherza, moczowodów i miedniczek nerkowych – i może przyjmować różne formy kliniczne, od zmian powierzchownych po naciekające mięśniówkę ściany pęcherza.
Rak urotelialny dotyka najczęściej osoby po 60. roku życia, a jego rozwój silnie wiąże się z czynnikami środowiskowymi, zwłaszcza paleniem tytoniu.
U mężczyzn występuje kilkukrotnie częściej niż u kobiet. W wielu przypadkach pierwszym objawem jest krwiomocz, który może wystąpić nagle, bez bólu i innych dolegliwości towarzyszących.
Rak urotelialny
Rak urotelialny znany jako rak przejściowonabłonkowy, to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek wyściełających drogi moczowe – tzw. urotelium. Urotelium pokrywa wnętrze pęcherza moczowego, moczowodów, miedniczek nerkowych i cewki moczowej, co oznacza, że nowotwór urotelialny może się rozwinąć w różnych częściach układu moczowego.
Wyróżniamy dwie główne postaci raka urotelialnego:
- nieinwazyjną – obejmuje zmiany ograniczone do nabłonka lub jego powierzchniowej warstwy, w tej postaci nowotwór nie nacieka mięśniówki pęcherza, co przekłada się na lepsze rokowania;
- inwazyjną – przekracza granice nabłonka i nacieka głębsze warstwy ściany pęcherza (mięśniówkę), w tej postaci wiąże się z większym ryzykiem przerzutów i wymaga bardziej agresywnego leczenia.
Objawy raka urotelialnego
Choroba w początkowym stadium często przebiega bezobjawowo lub z objawami mało charakterystycznymi. Z tego względu często bywa wykrywana przypadkowo – podczas rutynowego badania moczu lub diagnostyki innego schorzenia. W miarę postępu choroby pojawiają się jednak symptomy, które powinny skłonić do konsultacji z urologiem. Objawy te obejmują:
- krwiomocz o charakterze mirko- (krew wykrywana jedynie w badaniu ogólnym moczu) lub makroskopowym (krew widoczna gołym okiem, barwiąca mocz na kolor różowy, czerwony lub brunatny),
- częstomocz, nagłe parcie na pęcherz, pieczenie przy oddawaniu moczu,
- ból w okolicy podbrzusza lub lędźwi,
- osłabienie, utrata masy ciała, anemia.
Rak urotelialny moczowodu lub miedniczki nerkowej może objawiać się bólami kolkowymi, wodonerczem, obecnością krwi w moczu. Zmiany w cewce moczowej mogą natomiast powodować trudności w oddawaniu moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza lub ból.
Czynniki ryzyka
Wpływ na rozwój choroby mają zarówno czynniki środowiskowe, jak i predyspozycje indywidualne. To przede wszystkim:
- palenie tytoniu,
- kontakt z substancjami chemicznymi (barwnikami anilinowymi, benzydyną, aromatycznymi aminami),
- wiek i płeć,
- przewlekłe stany zapalne i drażnienie ściany pęcherza (przewlekłe infekcje układu moczowego, kamica pęcherza moczowego, długotrwałe cewnikowanie,),
- długotrwałe stosowanie niektórych leków,
- przebyty wcześniej rak urotelialny i wywiad rodzinny.
Diagnostyka raka urotelialnego
Rozpoznanie raka urotelialnego, w tym najczęstszej jego postaci – raka urotelialnego pęcherza moczowego, opiera się na dokładnej ocenie objawów, analizie wyników badań laboratoryjnych i obrazowych oraz na bezpośredniej wizualizacji zmian w obrębie układu moczowego.
Pierwszym krokiem w diagnostyce jest zebranie dokładnego wywiadu. Lekarz pyta o:
- obecność krwi w moczu (nawet jednorazową),
- częstomocz, pieczenie przy oddawaniu moczu,
- czynniki ryzyka (palenie tytoniu, praca z chemikaliami),
- przebyte infekcje, choroby urologiczne i leki.
Badanie ogólne moczu pozwala wykryć obecność:
- erytrocytów (krwiomocz – jawny lub mikroskopowy),
- cech infekcji (leukocyty, bakterie),
- nieprawidłowości sugerujących uszkodzenie nabłonka.
Do oceny zaawansowania nowotworu i wykluczenia innych ognisk raka urotelialnego wykorzystuje się:
- USG jamy brzusznej – do oceny nerek, pęcherza, moczowodów (szczególnie w przypadku krwiomoczu),
- Tomografię komputerową (TK) z kontrastem – pozwala na ocenę głębokości nacieku, obecności przerzutów i stan węzłów chłonnych,
- Urografię CT lub MR – w diagnostyce zmian w moczowodach i miedniczkach nerkowych.
Diagnostyka raka urotelialnego opiera się na kombinacji badań moczu, obrazowania narządów układu moczowego oraz dokładnej ocenie wnętrza pęcherza za pomocą cystoskopii i histopatologii. Szybkie rozpoznanie i precyzyjna ocena stopnia zaawansowania są istotne dla skutecznego leczenia oraz monitorowania ewentualnych nawrotów choroby.
Leczenie raka pęcherza moczowego
Leczenie raka pęcherza moczowego, w tym jego najczęstszej postaci – raka urotelialnego, zależy przede wszystkim od zaawansowania choroby oraz stopnia złośliwości komórek nowotworowych. Terapia może mieć charakter:
- miejscowy (np. przezcewkowe usunięcie guza),
- systemowy (chemioterapia, immunoterapia),
- chirurgiczny (np. usunięcie pęcherza – cystektomia).
Bardzo ważne jest także monitorowanie pacjenta po leczeniu ze względu na wysokie ryzyko nawrotu.
